Trong bối cảnh toàn cầu ngày càng nhận thức rõ hơn về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe con người và môi trường, việc giảm diện tích trồng cây thuốc lá đang trở thành xu hướng tất yếu tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, bài toán đặt ra là: giảm diện tích nhưng vẫn đảm bảo đời sống, thu nhập ổn định cho nông dân – những người lâu nay phụ thuộc vào loại cây trồng này. Việc thay thế thuốc lá bằng cây trồng, vật nuôi hoặc ngành nghề khác là giải pháp cần được cân nhắc kỹ lưỡng và triển khai một cách đồng bộ.

Hệ lụy từ việc trồng cây thuốc lá kéo dài

Cây thuốc lá từ lâu đã được xem là cây công nghiệp ngắn ngày mang lại thu nhập tương đối nhanh. Tuy nhiên, trên thực tế, đây là loại cây trồng có nhiều mặt trái: Tác động tiêu cực đến sức khỏe nông dân, trong quá trình trồng, thu hoạch và chế biến, người nông dân tiếp xúc trực tiếp với nicotine và hóa chất độc hại, dẫn đến các bệnh về da, hô hấp, thần kinh và tim mạch; Gây thoái hóa đất và ô nhiễm môi trường, cây thuốc lá làm đất bạc màu nhanh, yêu cầu sử dụng nhiều phân bón và thuốc bảo vệ thực vật, gây ô nhiễm nguồn nước và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Phụ thuộc thị trường thu mua, người nông dân không có nhiều quyền quyết định về giá cả, thường bị ép giá bởi doanh nghiệp thu mua, trong khi chi phí đầu tư ban đầu không nhỏ.

Hướng chuyển đổi: Cây trồng, vật nuôi và ngành nghề có giá trị bền vững

Thực tế tại một số địa phương đã cho thấy: việc chuyển đổi một phần hoặc toàn bộ diện tích trồng thuốc lá sang các mô hình sản xuất mới có thể vừa nâng cao thu nhập, vừa bảo vệ sức khỏe và môi trường.

Chuyển sang cây ăn quả, rau màu, cây dược liệu: Nhiều địa phương như Sơn La, Gia Lai, Quảng Trị đã triển khai trồng cây ăn quả (chuối, bơ, xoài, na) hay cây dược liệu (đinh lăng, nghệ, sâm bố chính), cho lợi nhuận cao và đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khoẻ của người dân trong đời sống hiện tại.

Phát triển chăn nuôi quy mô nhỏ đến vừa: Kết hợp trồng cỏ, tận dụng phụ phẩm làm thức ăn chăn nuôi gia súc, gia cầm giúp đa dạng nguồn thu nhập.

Phát triển ngành nghề phi nông nghiệp: Hỗ trợ đào tạo nghề, phát triển các mô hình tiểu thủ công nghiệp, du lịch cộng đồng, thương mại nông thôn cũng là hướng đi hiệu quả cho những vùng không còn phù hợp trồng trọt, chăn nuôi.

Để việc giảm diện tích trồng thuốc lá không kéo theo hệ lụy giảm thu nhập hoặc thất nghiệp cục bộ, cần có sự vào cuộc của nhiều bên: Chính quyền địa phương và ngành nông nghiệp: Hỗ trợ người dân tiếp cận kỹ thuật canh tác mới, chuyển đổi giống cây trồng phù hợp với điều kiện khí hậu, đất đai; Chính sách tín dụng, hỗ trợ ban đầu: Tạo điều kiện cho người dân vay vốn ưu đãi, có trợ giá cây trồng vật nuôi thay thế trong những năm đầu; Liên kết thị trường: Hỗ trợ kết nối với doanh nghiệp, HTX và hệ thống phân phối để đầu ra được đảm bảo, tránh tình trạng được mùa mất giá; Tuyên truyền, thay đổi nhận thức: Giúp người dân hiểu rõ tác hại lâu dài của cây thuốc lá để họ chủ động thay đổi, chứ không phải chỉ làm theo phong trào.

Giảm diện tích trồng cây thuốc lá là một bước đi phù hợp với xu thế phát triển nông nghiệp bền vững, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường. Tuy nhiên, thành công của việc chuyển đổi phụ thuộc vào sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, ngành, doanh nghiệp và chính người nông dân. Khi được hỗ trợ đúng hướng, người dân hoàn toàn có thể từ bỏ cây trồng độc hại để hướng tới mô hình sản xuất sạch, hiệu quả và mang lại thu nhập ổn định, bền vững hơn trong dài hạn.

Nguồn: Văn phòng Cục