Nghị định số 98/2018/NĐ-CP đã thúc đẩy hình thành hơn 3.500 mô hình liên kết chuỗi giá trị với sự tham gia của hơn 300.000 hộ nông dân và gần 2.000 hợp tác xã.

Bước chuyển căn bản trong tư duy liên kết nông nghiệp

Các mô hình liên kết đã được triển khai trên hầu hết các lĩnh vực sản xuất chủ lực của Việt Nam. Trong ngành lúa gạo, nhiều địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long như Hậu Giang, An Giang, Đồng Tháp đã hình thành các mô hình liên kết tiêu biểu giữa doanh nghiệp Trung An với hợp tác xã sản xuất lúa đạt tiêu chuẩn SRP, xuất khẩu sang Nhật Bản. Ở lĩnh vực trái cây và rau quả, mô hình của Nafoods tại Nghệ An và Vina T&T tại Sơn La cho thấy sự thành công khi doanh nghiệp cùng hợp tác xã xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn GlobalGAP và truy xuất điện tử, đáp ứng yêu cầu của thị trường châu Âu và Hoa Kỳ. Trong chăn nuôi, các tập đoàn như TH True Milk, CP Việt Nam, De Heus, Japfa đã phát triển mô hình liên kết khép kín, áp dụng công nghệ cao và quản trị tuần hoàn, giúp nâng cao giá trị gia tăng và giảm phát thải.

Tác động của chính sách liên kết

Những kết quả đạt được từ việc triển khai Nghị định 98 không chỉ mang tính định lượng, mà còn có ý nghĩa sâu sắc về chất lượng và thể chế phát triển. Trước hết, chính sách đã góp phần thúc đẩy hình thành các chuỗi giá trị nông sản chủ lực ở cấp quốc gia và địa phương. Các ngành hàng như lúa gạo, cà phê, trái cây, thủy sản, chăn nuôi, lâm sản đều có bước phát triển rõ nét về quy mô vùng nguyên liệu và tiêu chuẩn hóa quy trình sản xuất. Các chuỗi này đã giúp giảm sự phụ thuộc vào thương lái, mở rộng thị trường xuất khẩu, đặc biệt là vào các nước có yêu cầu khắt khe như Nhật Bản, EU và Hoa Kỳ.

Về mặt kinh tế, nông dân tham gia các mô hình liên kết được hưởng lợi trực tiếp thông qua tăng thu nhập từ 10-20% so với sản xuất đơn lẻ, nhờ giảm chi phí đầu vào, tăng năng suất, đảm bảo đầu ra ổn định và có hợp đồng bao tiêu rõ ràng. Đồng thời, các doanh nghiệp cũng nâng cao hiệu quả sản xuất, kiểm soát chất lượng nguyên liệu, giảm rủi ro thị trường và tăng uy tín thương hiệu. Chính quyền địa phương có thêm công cụ để quản lý vùng sản xuất, truy xuất nguồn gốc và hoạch định chính sách phát triển nông nghiệp địa bàn.

Một số hạn chế cần tháo gỡ

Dù đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận, quá trình triển khai Nghị định 98 vẫn bộc lộ một số hạn chế cơ bản, khiến hiệu quả của liên kết chưa tương xứng với tiềm năng và mục tiêu đặt ra. Vấn đề lớn nhất hiện nay là tính bền vững của liên kết chưa cao. Ở nhiều nơi, mô hình liên kết vẫn dừng lại ở hình thức hợp đồng mua - bán sản phẩm, thiếu cam kết dài hạn và cơ chế ràng buộc về đầu tư, kỹ thuật hoặc tiêu chuẩn chất lượng. Khi giá thị trường biến động, cả doanh nghiệp lẫn nông dân đều có thể “bẻ kèo”, dẫn đến liên kết đứt gãy. Điều này cho thấy tư duy hợp tác trong sản xuất nông nghiệp vẫn chưa thực sự thấm sâu, còn mang nặng tính ngắn hạn.